Trong “tài sản tinh thần vô giá” Hồ Chí Minh để lại cho Đảng, dân tộc Việt Nam, có nhiều tác phẩm, bài viết, bài nói chuyện Người đề cập trực tiếp đến vấn đề đạo đức, tiêu biểu như: Tác phẩm“Đường cách mệnh”, năm 1927; tác phẩm “Đời sống mới”, ngày 20 tháng 3 năm 1947, ký tên Tân Sinh; tác phẩm “Sửa đổi lối làm việc”, tháng 10 năm 1947, ký tên X.Y.Z; tác phẩm “Cần kiệm liêm chính”, viết xong khoảng tháng 6 năm 1949, ký tên Lê Quyết Thắng; tác phẩm “đạo đức công dân”, ngày 15 tháng 1 năm 1955; tác phẩm “Đạo đức cách mạng”, tháng 12 năm 1958; tác phẩm “Nâng cao đạo đức cách mạng quét sạch chủ nghĩa cá nhân”, ngày 3 tháng 2 năm 1969 ..v.v.. Những tác phẩm trên đều có những giá trị lịch sử và những ý nghĩa hiện thực to lớn đối với Đảng ta, nhân dân ta. Trong đó, phải kể đến tác phẩm “Đời sống mới”, Hồ Chí Minh viết ngày 20 tháng 3 năm 1947, với bút danh Tân Sinh - Tác phẩm mà sinh thời Người mong muốn rằng “đồng bào ta mỗi người có một cuốn”, “để xem, để hiểu, để thực hành đời sống mới”.
Tác phẩm do Uỷ ban Trung ương vận động Đời sống mới xuất bản năm 1947, nhân một năm phát động xây dựng Đời sống mới. Mặc dù dung lượng cuốn sách chỉ gồm 17 trang, với 19 câu hỏi và trả lời, được Người viết đơn giản, dễ hiểu, nhưng đó là cả một vấn đề lớn, có giá trị lý luận và thực tiễn cho đến hôm nay và mai sau.
Trong tác phẩm “Đời sống mới”, Hồ Chí Minh khẳng định: “thực hành đời sống mới là Cần, Kiệm, Liêm, Chính”, “nêu cao và thực hành cần, kiệm, liêm, chính tức là nhen lửa cho đời sống mới”. Nói cách khác, trong tác phẩm “Cần, kiệm, liêm, chính” viết xong khoảng tháng 6 năm 1949, ký tên Lê Quyết Thắng, Người cho rằng: “cần, kiệm, liêm, chính là nền tảng của Đời sống mới, nền tảng của Thi đua ái quốc”.
Giải thích cho câu hỏi: “Sao gọi là đời sống mới?”, Người cho rằng “Đời sống mới không phải cái gì cũ cũng bỏ hết, không phải cái gì cũng làm mới.
Cái gì cũ mà xấu, thì phải bỏ…
Cái gì cũ mà không xấu, nhưng phiền phức thì phải sửa đổi lại cho hợp lý…
Cái gì cũ mà tốt, thì phải phát triển thêm…
Cái gì mới mà hay, thì ta phải làm”.
Mấy lời giải thích trên đây của Người, dường như không phải chỉ nói về đời sống mới theo một nghĩa hẹp mà đó là tư duy của Người về cách mạng, về đổi mới. Quan điểm xây dựng đời sống mới thực sự là quan điểm độc đáo của Hồ Chí Minh về văn hoá. Khái niệm đời sống mới bao gồm cả đạo đức mới, lối sống mới và nếp sống mới, ba nội dung ấy có quan hệ mật thiết với nhau, trong đó đạo đức mới đóng vai trò chủ yếu.
Đạo đức mới, theo Hồ Chí Minh là thực hành đời sống mới trước hết là thực hành đạo đức cách mạng cần, kiệm, liêm, chính.
Lối sống mới, đó là lối sống có lý tưởng có đạo đức, văn minh, tiên tiến, kết hợp hài hoà truyền thống tốt đẹp của dân tộc và tinh hoa văn hoá của nhân loại. Cần phải “sửa đổi những việc rất cần thiết, rất phổ thông, trong đời sống của mọi người, tức là sửa đổi cách ăn, cách mặc, cách ở, cách đi lại, cách làm việc”[1]. Năm cách phải sửa đổi... có nghĩa là nói về mặt văn hoá của ăn, mặc, ở,... Mặt văn hoá của ăn, mặc, ở,... phụ thuộc vào lối sống có văn hoá hay không có văn hoá của con người.
Nếp sống mới, quá trình xây dựng lối sống mới làm cho nó dần dần trở thành thói quen ở mỗi người, thành phong tục tập quán của cả cộng đồng trong phạm vi địa phương hay cả nước gọi là nếp sống mới. Nếp sống mới phải kế thừa những truyền thống tốt đẹp, những thuần phong mỹ tục lâu đời của nhân dân ta. Cái gì cũ mà xấu thì bỏ. Cái gì cũ mà không xấu thì phải sửa đổi cho hợp lý. Cái gì cũ mà tốt thì phát triển thêm. Cái gì mới mà hay thì phải làm.
Hồ Chí Minh cho rằng: “Nếu mọi người đều cố gắng làm đúng đời sống mới, thì dân tộc nhất định sẽ phú cường”, “… nước Việt Nam ta trở nên một nước mới, một nước văn minh”[2].
Để làm được điều đó, Người yêu cầu “cần, kiệm, liêm, chính, chí công vô tư” phải được thể hiện trong công việc, trong sinh hoạt hàng ngày, Người luôn làm kiểu mẫu về những đức tính ấy. Không những thế, Người còn đi tiên phong trong chống chủ nghĩa cá nhân - một căn bệnh mẹ đẻ ra hàng trăm căn bệnh khác, một thứ giặc nội xâm, đối lập với đạo đức cách mạng, đối lập với “cần, kiệm, liêm, chính, chí công vô tư”. Để có đời sống mới, theo Người “tốt nhất là miệng nói, tay làm, làm gương cho người khác bắt chước”[3].
Theo Hồ Chí Minh, “Cần là siêng năng, chăm chỉ, cố gắng, dẻo dai,… Tục ngữ ta có câu: nước chảy mãi, đá cũng mòn, kiến tha lâu cũng đầy tổ… Dao siêng mài thì sắc bén. Ruộng siêng làm cỏ thì lúa tốt… Mọi người đều phải cần, cả nước đều phải cần”[4]. Người cũng lưu ý rằng: “Nếu làm cố chết cố sống trong một ngày, một tuần hay một tháng, đến nỗi sinh ốm đau, phải bỏ việc, như vậy không phải là cần”[5]. Vì thế, Ngưới cho rằng, Cần chỉ được phát huy khi biết sắp xếp và bố trí thời gian một cách hợp lý.
“Kiệm là tiết kiệm, không xa xỉ, không hoang phí, không bừa bãi…”, “tiết kiệm không phải là bủn xỉn… Việc đáng tiêu mà không tiêu là bủn xỉn, dại dột chứ không phải là Kiệm”; “Cần với Kiệm phải đi đôi với nhau như hai chân của con người. Cần mà không Kiệm thì “làm chứng nào xào chừng ấy”, cũng như một cái thùng không đáy, nước đổ vào chừng nào, chảy ra hết chừng ấy, không lại hoàn không… Kiệm mà không Cần,… như cái thùng chỉ đựng một ít nước, không tiếp tục đổ thêm vào lâu ngày chắc nước đó sẽ hao bớt dần cho đến khi khô kiệt”[6].
“Liêm là trong sạch, không tham lam… ngày xưa dưới chế độ phong kiến, những người làm quan không đục khoét dân thì gọi là Liêm. Chữ Liêm ấy chỉ có nghĩa hẹp… ngày nay, nước ta là dân chủ cộng hòa, chữ Liêm có nghĩa rộng hơn là mọi người đều phải Liêm… Chữ Liêm phải đi đôi với chữ Kiệm cũng như chữ Kiệm phải đi đôi với chữ Cần. Có Kiệm mới Liêm được, vì xa xỉ mà sinh tham lam. Phải trong sạch, không tham lam địa vị, tiền của, danh tiếng, sung sướng. Không tâng bốc mình. Chỉ có một thứ ham là ham học, ham làm, ham tiến bộ. Hành vi trái với chữ Liêm là:... cậy quyền thế mà đục khoét, ăn của dân, hoặc trộm của công làm của riêng. Dìm người giỏi, để giữ địa vị và danh tiếng của mình là trộm vị. Gặp việc phải, mà sợ khó nhọc nguy hiểm, không dám làm là tham uý lạo. Cụ Khổng nói: người mà không liêm, không bằng súc vật. Cụ Mạnh nói: ai cũng tham lợi thì nước sẽ nguy”[7].
“Chính, nghĩa là không tà, nghĩa là thẳng thắn, đứng đắn... Cần, Kiệm, Liêm là gốc rễ của Chính. Nhưng một cây cần có gốc rễ, lại cần có nhành, lá, hoa, quả mới là cây hoàn toàn. Một người phải Cần, Kiệm, Liêm, nhưng còn phải Chính mới là hoàn toàn”[8].
Chính, đối với mình, không tự cao, tự đại, luôn chịu khó học tập cầu tiến bộ, luôn kiểm điểm mình để phát huy điều hay, sửa đổi điều dở. Đối với người, không nịnh hót người trên, xem khinh người dưới; luôn giữ thái độ chân thành, khiêm tốn, đoàn kết, không dối trá, lừa lọc. Đối với việc, để việc công lên trên việc tư, làm việc gì cho đến nơi, đến chốn, không ngại khó, nguy hiểm, cố gắng làm việc tốt cho dân cho nước.
“Cần, kiệm, liêm, chính” là cần thiết đối với tất cả mọi người. Theo đó, cần, kiệm, liêm là gốc rễ của chính. Người cho rằng, một dân tộc thực hiện cần, kiệm, liêm là một dân tộc giàu mạnh và văn minh về vật chất và tinh thần. Nhưng là một con người, nếu dừng lại ở thực hiện cần, kiệm, liêm là chưa đủ mà còn phải thực hiện chính, như thế mới là một con người toàn diện. Trong bài “Cần, kiệm, liêm, chính”, viết xong khoảng tháng 6-1949, ký tên Lê Quyết Thắng, Hồ Chí Minh viết:
“Trời có bốn mùa: Xuân, Hạ, Thu, Đông
Đất có bốn phương: Đông, Tây, Nam, Bắc
Người có bốn đức: Cần, Kiệm, Liêm, Chính
Thiếu một mùa, thì không thành trời
Thiếu một phương, thì không thành đất
Thiếu một đức thì không thành người”[9].
“Cần, kiệm, liêm, chính” là rất cần thiết đối với người cán bộ, đảng viên. Nếu đảng viên mắc sai lầm thì sẽ ảnh hưởng đến uy tín của Đảng, nhiệm vụ của cách mạng. “Cần, kiệm, liêm, chính” còn là thước đo sự giàu có về vật chất, vững mạnh về tinh thần, sự văn minh của dân tộc. “Nó” là cái cần để “làm việc, làm người, làm cán bộ, để phụng sự Đoàn thể, phụng sự giai cấp và nhân dân, phụng sự Tổ quốc và nhân loại”.
Hiện nay, chúng ta đang thực hiện cuộc vận động “Học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh”. Đảng ta cũng khẳng định văn hoá vừa là mục tiêu và là động lực của sự phát triển. Lịch sử của dân tộc chứng minh rằng, văn hoá là một yếu tố bền vững, một sức mạnh không gì cản nổi của sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Đời sống mới mà Hồ Chí Minh mong muốn và chủ trương xây dựng cho nhân dân Việt Nam là một nét, một bộ phận của văn hóa – văn hóa đời sống. Vì thế, Tôi cho rằng, trong thời điểm hiện nay cũng như mai sau, cùng đọc, cùng suy ngẫm về tác phẩm “Đời sống mới” của Hồ Chí Minh là việc làm cần thiết của mỗi chúng ta. Trong đó, giáo dục và rèn luyện đạo đức mới, xây dựng và hình thành nếp sống mới, lối sống tốt đẹp – những nội dung cơ bản của văn hóa đời sống theo tư tưởng văn hóa, đạo đức Hồ Chí Minh là yêu cầu cấp bách hiện nay và là nhiệm vụ cơ bản lâu dài.
Nhân đây, Trong bài viết này, Tôi giới thiệu một đoạn trích trong tác phẩm “Đời sống mới” của Hồ Chí Minh, bàn về việc thực hiện đời sống mới trong công sở, để mọi người cùng đọc, cùng suy ngẫm, cùng quyết tâm thực hiện tốt:
Những người trong các công sở đều có nhiều hoặc ít quyền hành. Nếu không giữ đúng cần, kiệm, liêm, chính thì dễ trở nên hủ bại, biến thành sâu mọt của dân.
1. Cần - Làm việc phải đến đúng giờ, chớ đến trễ, về sớm. Làm cho chóng, cho chu đáo. Việc ngày nào, nên làm xong ngày ấy, chớ để chờ ngày mai. Phải nhớ rằng: dân đã lấy tiền mồ hôi nước mắt để trả lương cho ta trong những thì giờ đó. Ai lười biếng tức là lừa gạt dân.
2. Kiệm - Giấy bút, vật liệu đều tốn tiền của Chính phủ, tức là của dân; ta cần phải tiết kiệm. Nếu một miếng giấy nhỏ đủ viết, thì chớ dùng một tờ to. Một cái phong bì có thể dùng hai ba lần. Mỗi ngày, công sở cả nước dùng hàng mấy vạn tờ giấy và phong bì. Nơi nào cũng tiết kiệm một chút, thì trong một năm đỡ được hàng vạn tấn giấy, tức là hàng triệu đồng bạc. Các vật liệu cũng vậy. Nhờ các công sở tiết kiệm, mà lợi cho dân rất nhiều.
3. Liêm - Những người ở các công sở, từ làng cho đến Chính phủ trung ương, đều dễ tìm dịp phát tài, hoặc xoay tiền của Chính phủ, hoặc khoét đục nhân dân. Đến khi lộ ra, bị phạt, thì mất hết cả danh giá, mà của phi nghĩa đó cũng không được hưởng. Vì vậy, những người trong công sở phải lấy chữ Liêm làm đầu.
4. Chính - Mình và người làm việc công, phải có công tâm, công đức. Chớ đem của công dùng vào việc tư. Chớ đem người tư làm việc công. Việc gì cũng phải công bình, chính trực, không nên vì tư ân, tư huệ, hoặc tư thù, tư oán. Mình có quyền dùng người thì phải dùng những người có tài năng, làm được việc. Chớ vì bà con bầu bạn, mà kéo vào chức nọ chức kia. Chớ vì sợ mất địa vị mà dìm những kẻ có tài năng hơn mình. Phải trung thành với Chính phủ, với đồng bào. Chớ lên mặt làm quan cách mệnh.
Lời Người dạy cách đây hơn 60 năm về trước đã tạo nên động lực thúc đẩy kháng chiến thắng lợi, kiến quốc thành công và vẫn còn nguyên giá trị đối với việc xây dựng nếp sống văn minh ở nơi công đường và cuộc vận động xây dựng đời sống văn hoá ở địa bàn dân cư từ thành thị đến nông thôn, từ đồng bằng lên miền núi trong phạm vi cả nước hiện nay và tương lai. Những lời dạy ấy vẫn còn nguyên tính thời sự, khi Nước ta đã gia nhập Tổ chức thương mại thế giới (WTO), khi Nước ta đang trên bước đường hội nhập và phát triển, hơn lúc nào hết, chúng ta không chỉ dừng lại ở việc nhen lửa mà cần phải tiếp thêm lửa cho công cuộc xây dựng đời sống mới- văn hóa đời sống bằng những hành động thiết thực, cụ thể, góp phần làm tăng nội lực, giữ vững và tự hào Việt Nam trong nhận thức của bạn bè thế giới.
Tp. Hồ Chí Minh, ngày 05 tháng 05 năm 2009
Ths. Nguyễn Hoài Đông
Giảng viên trường Đại học Luật Tp.HCM
[1] Hồ Chí Minh: Toàn tập, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2002, t.5, tr.95.
[2] Hồ Chí Minh: Sđd, t.5, tr.99-100.
[3] Hồ Chí Minh: Sđd, t.4, tr. 333.
[4] Hồ Chí Minh: Sđd, t.5, tr. 234.
[5] Hồ Chí Minh: Sđd, t.5, tr. 236.
[6] Hồ Chí Minh: Sđd, t.5, tr. 238.
[7] Hồ Chí Minh: Sđd, t.5, tr. 243.
[8] Hồ Chí Minh: Sđd, t.5, tr. 246.
[9] Hồ Chí Minh: Sđd, t.5, tr. 233.
0 nhận xét:
Post a Comment
* Lưu ý :
- Vui lòng gõ tiếng Việt có dấu khi viết bình luận.
- Nội dung phải liên quan đến chủ đề bài viết.
- Không dùng lời lẽ khích bác, thô tục ảnh hưởng đến người khác.
- Không đặt link đến Blog/Web khác.
- Nguyễn Hoài Đông trân trọng chúc quý khách sức khỏe và niềm vui!